Prof. Dr. Mustafa USLU

Dirençler, psikoterapi ve danışma sürecinin kaçınılmaz ve değerli bir parçasıdır. Lisans öğrencileri ve terapist/danışman adayları için, dirençleri tanıma, anlama ve bunlarla çalışma becerileri kritik öneme sahiptir. Bu bölümde, dirençlerin teorik altyapısı, türleri, klinik örnekleri ve müdahale stratejileri detaylı olarak incelenecektir.
I. Direncin Tanımı ve Kuramsal Çerçevesi
Direnç, danışanın terapötik değişime, farkındalığa veya içgörüye karşı gösterdiği bilinçli veya bilinçdışı engelleme davranışlarıdır. Farklı psikoterapi ekollerine göre direnç:
Psikanalitik Yaklaşım: Freud’a göre direnç, bilinçdışı materyalin bilince çıkmasını engelleyen bir savunma mekanizmasıdır.
Bilişsel-Davranışçı Yaklaşım: Direnç, işlevsel olmayan düşünce kalıplarını sürdürme eğilimi olarak görülür.
Hümanistik Yaklaşım: Rogers’a göre direnç, danışanın benlik kavramına tehdit olarak algıladığı deneyimlere karşı bir tepkidir.
Gestalt Yaklaşım: Perls’e göre direnç, tamamlanmamış işleri ve çözülmemiş çatışmaları sürdürme eğilimidir.
II. Direncin İşlevleri
1. Koruyucu İşlev: Danışanı travmatik anılardan, yoğun duygulardan ve tehdit edici farkındalıklardan korur.
2. Homeostaz (Denge) Sağlama: Sistem, değişime karşı dengeyi korumaya çalışır. Direnç, danışanın bildiği “güvenli” alanda kalmasını sağlar.
3. İletişim İşlevi: Direnç, aslında danışanın sözel olmayan bir iletişim biçimidir ve “Henüz hazır değilim” mesajını verir.
4. İlişkisel İşlev: Direnç, danışanın terapistle ilişkisini test etme ve güven oluşturma sürecinde rol oynar.
III. Direnç Türleri ve Klinik Örnekler
1. Sözel Dirençler
a) Entelektüelleştirme/Rasyonelleştirme
Tanım: Danışanın duygusal bağlantıyı keserek konuyu yalnızca zihinsel, teorik düzeyde ele alması.
Klinik Örnek:
Terapist: “Eşinizden ayrılma kararı aldığınızda neler hissettiniz?”

Danışan: “Boşanma istatistiklerine bakarsanız, evliliklerin %40’ı ilk on yılda sona eriyor. Bizimki aslında ortalamadan daha uzun sürdü. Sosyolojik olarak düşünürsek, modern toplumlarda ilişki dinamikleri değişiyor ve…”

Analiz: Danışan, boşanma kararının kendisinde yarattığı acı, üzüntü, kaygı gibi duyguları keşfetmek yerine, konuyu akademik ve nesnel bir analiz düzeyine çekerek duygusal bağlantıdan kaçınmaktadır.
Müdahale Stratejisi: “Boşanma süreciyle ilgili bilgilerinizi ve analizlerinizi takdir ediyorum. Ancak şu anda bu kararın sizde yarattığı duygusal deneyime odaklanmak istiyorum. Ayrılık kararını verdiğiniz gün, içinizde neler olup bitiyordu?”
b) Minimizasyon (Küçümseme)
Tanım: Danışanın önemli sorunları, travmaları veya duyguları önemsizmiş gibi göstermesi.
Klinik Örnek:
Danışan: “Çocukken babam beni sık sık döverdi, ama o zamanlarda herkes çocuklarını döverdi. Büyük mesele değil yani, atlattım gitti.”

Analiz: Danışan, çocukluk travmasının etkisini küçümseyerek, bu travmayla yüzleşmekten ve bununla ilişkili duygulardan kaçınmaktadır.
Müdahale Stratejisi: “Bu deneyimleri normalize etme çabanızı anlıyorum. Ancak böyle bir deneyimin, sizin gibi hassas bir çocuk için ne kadar zorlu olabileceğini de düşünmek isterim. O anları hatırladığınızda, küçük bir çocuk olarak neler hissetmiş olabileceğinizi merak ediyorum.”
c) Konuyu Değiştirme/Dağıtma
Tanım: Danışanın zorlu veya tehdit edici konulardan kaçınmak için sürekli başka konulara geçmesi.
Klinik Örnek:
Terapist: “Geçen seansta intihar düşüncelerinizden bahsetmiştiniz. Bu düşüncelerin ne zaman ortaya çıktığını konuşabilir miyiz?”

Danışan: “Ha, evet. Bu arada dün ilginç bir film izledim. Psikoloji hakkında bir belgeseldi. Size de tavsiye ederim. Ayrıca işyerinde yeni bir proje başladı…”

Analiz: Danışan, intihar düşünceleri gibi ağır ve duygusal bir konuyu konuşmaktan kaçınmak için sürekli başka konulara geçmektedir.
Müdahale Stratejisi: “Paylaştığınız şeyler ilginç, ancak fark ettim ki intihar düşüncelerinizden bahsetmeye başladığımızda konu değişti. Bu konuya dönmenin zor olabileceğini anlıyorum. Hazır hissettiğinizde, bu düşüncelerinizi güvenli bir şekilde keşfetmek önemli olabilir.”
2. Davranışsal Dirençler
a) Seanslara Geç Gelme/İptal Etme
Tanım: Danışanın terapiye fiziksel olarak direnç göstermesi.
Klinik Örnek:
Arka Plan: Danışan son beş seanstan üçüne son dakikada iptal ederek gelmemiş, ikisine ise 15-20 dakika geç gelmiştir. Özellikle bir önceki seansta çocukluk travmaları üzerine konuşmaya başladıktan sonra, bu davranış belirginleşmiştir.

Analiz: Travmatik materyale yaklaşma anksiyetesi, danışanın terapiye fiziksel olarak direnç göstermesine neden olmaktadır.
Müdahale Stratejisi: “Son zamanlarda seanslara gelme konusunda bazı zorluklar yaşadığınızı fark ettim. Özellikle geçen sefer çocukluk anılarınızı konuşmaya başladıktan sonra bu durum daha belirgin hale geldi. Bu iki durum arasında bir bağlantı olabileceğini düşünüyor musunuz?”
b) Sessizlik
Tanım: Danışanın terapide uzun süre sessiz kalması veya minimal yanıtlar vermesi.
Klinik Örnek:
Terapist: “Bugün nasılsınız? Geçen haftaki görüşmemizden sonra neler hissettiniz?”

Danışan: “İyiyim.” (Uzun sessizlik)

Terapist: “Geçen hafta babanızla olan ilişkinizden bahsetmiştik. Bu konu hakkında biraz daha konuşmak ister misiniz?”

Danışan: “Bilmiyorum.” (Yine sessizlik, göz temasından kaçınma)

Analiz: Danışan, duygusal olarak tehdit edici bir konuya yaklaşmaktan kaçınmak için sessizliği bir direnç biçimi olarak kullanmaktadır.
Müdahale Stratejisi: “Sessizliğinizin birçok anlamı olabilir. Belki düşünmek için zamana ihtiyacınız var, belki konuşmak zor geliyor, belki de benimle nasıl paylaşacağınızdan emin değilsiniz. Şu anda bu sessizlikte neler yaşıyorsunuz?”
3. İlişkisel Dirençler
a) Terapiste Yönelik Direnç
Tanım: Danışanın terapistin yetkinliğini, anlayışını veya niyetini sorgulayarak terapötik ilişkiye direnç göstermesi.
Klinik Örnek:
Danışan: “Siz hiç benim yaşadıklarımı yaşadınız mı? Beni gerçekten anlayabilir misiniz? Kitaplardan öğrendiğiniz teorilerle benim sorunlarımı nasıl çözebileceğinizi düşünüyorsunuz?”

Analiz: Danışan, terapistin yetkinliğini sorgulayarak, kendi savunmasızlığını ve terapötik ilişkiye güvenme korkusunu dışa vurmaktadır.
Müdahale Stratejisi: “Sizin deneyimlerinizi tam olarak yaşamamış olmam sizi endişelendiriyor gibi görünüyor. Bu endişenizi anlıyorum. Birine güvenmek ve açılmak, özellikle de sizin deneyimlerinizi birebir yaşamamış birine, zor olabilir. Sizce birini anlamak için aynı şeyleri yaşamış olmak şart mıdır?”
b) Transferans Direnci
Tanım: Danışanın geçmiş ilişkilerden kaynaklanan duygu, düşünce ve beklentileri terapiste yansıtması ve bu transferansın terapötik süreci engellemesi.
Klinik Örnek:
Danışan: (Agresif bir tonla) “Geçen hafta söylediğim şeyi unutmuşsunuz. Hep böyle oluyor, insanlar söylediklerimi önemsemiyor. Siz de diğerleri gibisiniz.”

Terapist: (Aslında danışanın bahsettiği bilgiyi not almış ve hatırlamaktadır)

Analiz: Danışan, muhtemelen geçmiş ilişkilerinde yaşadığı “önemsenmeme” deneyimini terapiste yansıtmakta ve bu transferansla terapötik ilişkiye direnç göstermektedir.
Müdahale Stratejisi: “Söylediklerinizin unutulduğunu hissetmeniz sizi öfkelendirmiş görünüyor. Hayatınızda önemsenmeyen biri gibi hissettiğiniz başka durumlar oldu mu? Belki de benimle ilişkinizde, geçmişteki ilişkilerinizden bazı duygular canlanıyor olabilir mi?”
c) Bağımlılık/İdealizasyon Direnci
Tanım: Danışanın terapisti aşırı idealleştirerek kendi sorumluluk ve özerkliğini reddetmesi.
Klinik Örnek:
Danışan: “Sizden önce beş farklı terapiste gittim ve hiçbiri bana yardımcı olamadı. Siz çok farklısınız, çok daha iyisiniz. Tüm sorunlarımı çözebileceğinize inanıyorum. Ne yapacağımı söyleyin, aynen yapacağım.”

Analiz: Danışan, terapisti idealleştirerek kendi değişim sorumluluğunu almaktan kaçınmakta ve böylece gerçek terapötik çalışmaya direnç göstermektedir.
Müdahale Stratejisi: “Bana duyduğunuz güven için teşekkür ederim. Ancak, terapideki asıl değişim gücünün sizde olduğunu hatırlatmak isterim. Ben yalnızca bu yolculukta size eşlik edebilirim. Kendi çözümlerinizi bulmanıza yardımcı olabilirim, ancak sizin yerinize sorunları çözemem. Bu sorumluluk paylaşımı hakkında ne düşünüyorsunuz?”
4. İçerik Dirençleri
a) Seçici Açıklama
Tanım: Danışanın yalnızca belirli konularda açık olması, diğer önemli alanları gizlemesi.
Klinik Örnek:
Danışan: “İş hayatımdaki stresle ilgili detaylı konuşabilirim, ancak evliliğimden bahsetmek istemiyorum. O konu kapalı, lütfen sormayın.”

Analiz: Danışan, muhtemelen en çok acı veren veya tehdit edici hissettiği evlilik konusunu terapiden dışlayarak, gerçek sorunlarla yüzleşmeye direnç göstermektedir.
Müdahale Stratejisi: “İş yaşamınızla ilgili paylaşımlarınızı takdir ediyorum. Evliliğinizle ilgili konuşmak istememenize de saygı duyuyorum. Merak ettiğim, terapide bazı alanları ‘kapalı bölge’ olarak belirlemenin sizin için ne anlama geldiği. Bu sınırın arkasında koruduğunuz nedir?”
b) Hikâye Anlatımı
Tanım: Danışanın duygusal derinlikten kaçınarak sürekli anekdotlar, hikâyeler anlattması.
Klinik Örnek:
Terapist: “Annenizin kaybı sizi nasıl etkiledi?”

Danışan: “Size annemin nasıl hasta olduğunu anlatayım. İki yıl önce doktora gittik, doktor şunu dedi, sonra şu hastaneye gittik, orada şu doktor şunu söyledi. Sonra bir akşam yemekte şunlar oldu… [uzun, detaylı hikâye devam eder]”

Analiz: Danışan, annesinin kaybıyla ilgili duygularını keşfetmek yerine, olayların kronolojik bir anlatımına odaklanarak duygusal içgörüden kaçınmaktadır.
Müdahale Stratejisi: “Bu süreçle ilgili detaylı bilgi verdiğiniz için teşekkür ederim. Şimdi biraz durabilir miyiz? Tüm bu yaşadıklarınız sırasında, içinizde neler olup bitiyordu? Annenizin kaybıyla ilgili duygularınıza odaklanabilir miyiz?”
IV. Direnç Belirtileri ve Tanıma Teknikleri
Terapist adaylarının direnci tanıması için bazı ipuçları:
1. Sözel İpuçları:
o “Bilmiyorum” yanıtlarının sıklığı
o “Evet, ama…” kalıpları
o Genellemeler (“Herkes öyledir”, “Her zaman böyle olur”)
o Konu değiştirmeler
2. Sözel Olmayan İpuçları:
o Göz temasından kaçınma
o Beden dilinde kapanma/savunma pozisyonları
o Gergin veya huzursuz davranışlar
o Sesi tonunda değişiklikler
3. Oturum Düzeyinde İpuçları:
o Geç gelme, erken ayrılma isteği
o Ödev yapmama veya eksik yapma
o Seans sırasında tekrarlayan uykulu olma hali
o Ödeme konusunda direnç veya unutkanlık
V. Dirençle Çalışma Stratejileri
1. Temel Stratejiler
a) Direnci Tanıma ve Kabul Etme
Örnek Müdahale: “Bu konudan bahsetmek şu anda sizin için zor görünüyor. Bu zorluğu tanıyorum ve buna saygı duyuyorum.”
b) Direnci Keşfetme (Keşif Soruları)
Örnek Müdahale: “Konuşmakta zorlandığınız bu konuya yaklaşmak sizi nasıl hissettiriyor? Bu direncin arkasında ne olabilir?”
c) Direnci Yeniden Çerçeveleme
Örnek Müdahale: “Bu konuya girmekte gösterdiğiniz direnç, aslında kendinizi koruma içgüdünüzün bir işareti olabilir. Bu korunma ihtiyacı sizce nereden geliyor?”
d) Terapötik İttifakı Güçlendirme
Örnek Müdahale: “Zor konulara yaklaşırken yanınızda olduğumu ve sizin hızınıza saygı duyduğumu bilmenizi isterim. Bu yolculukta birlikteyiz.”
2. İleri Düzey Stratejiler
a) Metakomünikasyon (İletişim Hakkında İletişim)
Örnek Müdahale: “Şu anda aramızda neler olduğuna dikkat etmek istiyorum. Bu konuya her yaklaştığımızda, iletişimimizde bir değişiklik oluyor. Bunu siz de fark ediyor musunuz?”
b) Paradoksal Yaklaşım
Örnek Müdahale: “Belki de şu anda değişmeye hazır değilsiniz ve bu tamamen normal. Hazır olmadığınız bir değişime zorlamak yerine, şu andaki direncinizi biraz daha keşfedebilir miyiz?”
c) Terapötik Boşlukları Kullanma
Örnek Müdahale: (Sessizlik sonrası) “Şu andaki sessizliğimiz, konuşmanın çok zor olduğu bir alana girdiğimizi gösteriyor olabilir. Bu sessizlikte kalmak ve ne ortaya çıkacağını görmek ister misiniz?”
VI. Farklı Terapi Yaklaşımlarında Dirençle Çalışma
1. Psikanalitik/Psikodinamik Yaklaşım
Ana Odak: Bilinçdışı dirençleri keşfetme, transferans direncini analiz etme.
Klinik Örnek:
Danışan: “Rüyamda eski sevgilimi gördüm, ama yüzünü hatırlamıyorum.”

Terapist: “Rüyanızda sevgilinizin yüzünü hatırlamıyor olmanız, belki de bizim ilişkimizde ortaya çıkan bazı duyguları tanımakta zorluk yaşadığınızı gösteriyor olabilir. Son zamanlarda bana karşı neler hissettiğinizi merak ediyorum.”
2. Bilişsel-Davranışçı Yaklaşım
Ana Odak: İşlevsel olmayan düşünceleri tanımlama, değişime yönelik davranışsal dirençleri ele alma.
Klinik Örnek:
Danışan: “Ev ödevlerini yapmadım, çünkü işe yaramayacağını düşünüyorum.”

Terapist: “‘İşe yaramayacak’ düşüncesi, değişim için atmanız gereken adımlardan sizi alıkoyuyor gibi görünüyor. Bu düşüncenin doğruluğunu test etmek için, belki küçük bir deney yapabiliriz. Bir hafta boyunca, inançsız bile olsanız, ödevi yapmanın sonuçlarını gözlemleyebilir miyiz?”
3. Hümanistik Yaklaşım
Ana Odak: Koşulsuz olumlu kabul sağlama, direnci bir direnç olarak değil, danışanın kendini ifade etme şekli olarak görme.
Klinik Örnek:
Danışan: “Kimse beni anlamıyor, siz de anlayamazsınız.”

Terapist: “Anlaşılmadığınızı hissetmek gerçekten zor olmalı. Belki de burada benimle olan deneyiminiz farklı olabilir. Anlaşılma ihtiyacınızı takdir ediyorum ve gerçekten sizi anlamak için buradayım.”
VII. Öğrenci Terapistler için Özel Notlar
1. Kendi Tepkilerinizi Tanıyın: Danışan direnciyle karşılaştığınızda kendi duygusal tepkilerinizi (engellenme, hayal kırıklığı, yetersizlik) fark edin.
2. Sabır Gösterin: Direnç, terapinin doğal bir parçasıdır ve genellikle terapötik değişimin habercisidir.
3. Süpervizyon Kullanın: Zorlayıcı direnç vakalarını süpervizörünüzle paylaşın ve rehberlik alın.
4. Direnç Günlüğü Tutun: Hangi müdahalelerin hangi direnç türlerinde etkili olduğunu not edin ve kendi terapötik tarzınızı geliştirin.
5. Direnci Nazikçe Adlandırın: “Direniyorsunuz” demek yerine, “Bu konuya yaklaşmakta bir zorluk yaşıyor gibisiniz” gibi nazik ifadeler kullanın.
________________________________________
Dirençle çalışma, terapötik sürecin en zorlu ancak en değerli yönlerinden biridir. Direnç, danışanın en hassas noktalarını ve en güçlü korunma ihtiyaçlarını yansıtır. Bu nedenle, direnç anları aslında terapötik dönüşümün en verimli fırsatlarını sunar. Etkili bir terapist, direnci bir engel olarak değil, danışanın iç dünyasına açılan bir kapı olarak görür ve bu kapıdan nazikçe ve beceriyle geçmeyi öğrenir.

Bilgi edinmek ve dünyayı daha derinden anlamak, ilk bakışta mutluluğa giden yol gibi görünse de, çok bilmenin ve duyarlılığın artmasının neden sıklıkla daha fazla mutsuzluğa yol açtığı, insan psikolojisinin ilginç paradokslarından biridir.

İnsan beyni, evrimsel olarak hayatta kalmak üzere programlanmıştır. Amigdala gibi limbik sistem yapılarımız, “negatiflik yanlılığı” nedeniyle olumsuz bilgilere daha fazla ağırlık verir. Böylece daha fazla bilgi edindikçe, beynimiz doğal olarak dünyadaki sorunlara ve tehlikelere odaklanma eğilimindedir. Bu, bir zamanlar sahip olduğumuz naif iyimserliği aşındırır.

Dünyayı daha çok anladıkça, karmaşıklığının ve çelişkilerinin de farkına varırız. Basit açıklamalar ve kolay çözümler yerini, çok boyutlu sorunlara ve gri alanlara bırakır. Prefrontal korteksimiz daha analitik düşündükçe, bazen “paraliz tarafından analiz” olarak bilinen duruma kapılırız – seçeneklerin tüm karmaşıklığını görünce harekete geçmekte zorlanırız.

Çaresizlik duygusunun artmasının bir nedeni de “kontrol yanılsaması”nın azalmasıdır. Sistemlerin karmaşıklığını anladıkça, bireysel çabalarımızın sınırlarını görmeye başlarız. Bu nörobiyolojik açıdan, artan bilginin prefrontal kortekste yarattığı aşırı aktivite ile ilişkilendirilebilir ve bir tür “öğrenilmiş çaresizliğe” yol açabilir.

Duyarlılığın artması, ayna nöronlarımızın aktivitesini artırarak empati kapasitemizi derinleştirir. Başkalarının acılarını daha derin hissederiz, çünkü bu acı gerçekten beynimizde benzer nöral yolları aktive eder. Bu artan empati, duygusal yükü artırır ve zamanla “empati yorgunluğu” olarak bilinen duruma yol açabilir.

Dopamin sistemimiz açısından bakıldığında, daha fazla bilgi edindikçe, dünyayı daha öngörülebilir hale getiririz. Paradoksal olarak, öngörülemeyen ödüller en güçlü dopamin salınımını tetiklediğinden, bu artan öngörülebilirlik dopamin temelli mutluluk hislerimizi azaltabilir.

Nöroplastisite, tekrarlanan düşünce kalıplarının beynimizde güçlü yollar oluşturduğunu gösterir. Sürekli eleştirel analiz, bu tür düşünme biçimlerini otomatikleştirebilir, iyimser düşünce yollarını kullanmayı zorlaştırabilir. Sosyal karşılaştırma perspektifinden, büyük düşünürlerin eserlerini okudukça, kendi sınırlarımızı daha çok fark eder, bu da bir tür “entelektüel aşağılık kompleksi” yaratabilir.

İnsanlar “bilişsel tutarlılık” arayışındadır ve yeni bilgiler mevcut dünya görüşümüzle çeliştiğinde, “bilişsel uyumsuzluk” yaşarız. Daha fazla öğrendikçe, daha önce sahip olduğumuz basitleştirilmiş inançların yetersiz olduğunu görürüz. Bu, bir tür varoluşsal krize yol açabilir.

Umut, geleceğin daha iyi olacağına dair inançla ilgilidir. Ancak tarih ve psikoloji alanlarında derinleştikçe, insanlığın aynı hataları tekrarlama eğilimini görürüz. Bu, geleceğe dair iyimserliği zorlaştırabilir.

Fakat umut verici olan, beynimizin “post-travmatik büyüme” kapasitesidir. Stoacılar gibi bazı filozoflar, gerçekliği olduğu gibi kabul etmenin bir tür huzur getirdiğini savunmuşlardır. Bilge kişi, kontrol edebildiği ve edemediği şeyleri ayırt edebilen kişidir.

Derin bilgi bazen “trajik iyimserlik” denilen bir duruma yol açabilir – dünyayı tüm karmaşıklığıyla görüp, yine de anlamlı değişimin mümkün olduğuna inanma kapasitesi. Viktor Frankl’ın belirttiği gibi, acının içinde bile anlam bulma yeteneği, insanın en temel özelliklerinden biridir.

Sonuç olarak, bilgi ve duyarlılığın artması mutluluğu garanti etmez, hatta bazen zorlaştırabilir. Bu durum hem psikolojik hem de nörobiyolojik faktörlerle açıklanabilir. Ancak belki de asıl hedef basit bir mutluluk değil, daha derin bir anlam ve gerçeklikle daha otantik bir ilişki olabilir. Gerçek bilgelik, tüm bu karmaşıklığın farkında olmak ve buna rağmen umut ve anlam bulabilme sanatıdır.

Perspektifin Gücü ve Empatinin İzdüşümü: Dostoyevski’nin Gözünden İnsan İlişkileri
“Bir aslanı takip eden, onun nihayet avına ulaştığını gördüğünde rahatlar ve hatta memnun olur. Fakat bir ceylanı takip eden, aslanın ona yaklaştığını gördüğünde dehşete düşer ve acı çeker.”

Dostoyevski’nin “Ezilenler” romanından alınan bu çarpıcı sözler, yalnızca vahşi doğanın değil, insan ruhunun da derinliklerini aydınlatıyor. Gözlerimizi kapatıp hayal edelim: Bir yanda görkemli bir aslan, kasları gergin, gözleri avına kilitlenmiş… Diğer yanda narin bir ceylan, kalbi deli gibi çarparak, hayatta kalmak için çaresizce koşuyor. Aynı sahne, fakat baktığımız pencere değiştiğinde kalbimizde uyanan duygular da bambaşka oluyor.

İşte tam bu noktada empati devreye girer. Empati, sadece başkasının duygularını anlamak değil, onun gözleriyle dünyayı görebilmektir. Aslanın yerinde durduğumuzda hissettiğimiz zafer duygusu, ceylanın derisinin altına girdiğimizde yerini korkunç bir çaresizliğe bırakır. Gerçek empati, bu geçişi yapabilmek, her iki tarafın da kalbini hissedebilmektir.

İnsan ilişkilerinde sıkça düştüğümüz tuzak, yalnızca kendi penceremizden bakmaktır. Sevgilimizle yaşadığımız bir tartışmada, onun sözlerindeki incinmişliği görmeden kendi haklılığımıza sarılırız. İş arkadaşımızın davranışını, onun yaşadığı zorlukları bilmeden kolayca eleştiririz. Çocuğumuza kızdığımızda, onun küçük dünyasında olayın nasıl göründüğünü unuturuz.

Peki insan ilişkilerinde “doğru tutum” nedir? Dostoyevski’nin bu derin metaforu bize ipucu veriyor: Belki de en doğru tutum, mutlak doğrulara sığınmak yerine, perspektiflerin çeşitliliğini kabul etmektir. Yargılarımızda acele etmeden, karşımızdakinin hikâyesine kulak vermektir. Kendi gözlerimizi bir an için kapatıp, onun gözleriyle görebilmektir.

Bir anne ile kızının tartışmasını düşünelim. Anne, kızının geç saatlerde dışarıda olmasına öfkelenirken, genç kız özgürlüğüne müdahale edildiğini hisseder. İkisi de kendi perspektifinde haklıdır: Anne koruma içgüdüsüyle, kız özerklik arzusuyla hareket eder. Doğru tavır, bu ikiliğin farkında olmak ve diyalog köprüsünü kurmaktır.

İlişkilerimizde empati göstermek, karşımızdakinin aslan mı yoksa ceylan mı olduğunu sormaktır. Bazen gücü elinde tutan oluruz, bazen kırılgan ve savunmasız. Gerçek bilgelik, hangi konumda olursak olalım, diğer tarafın da insani gerçekliğini kabul etmektir.

Hepimiz zaman zaman yargılarız. Bu insani bir eğilimdir. Ancak yargılarımızı empatinin yumuşak ışığıyla aydınlattığımızda, daha adil ve anlayışlı oluruz. Karşımızdakini anlamak için onun ayakkabılarını giymeyi denediğimizde, belki de o kadar da farklı olmadığımızı görürüz.

Dostoyevski’nin bu zarif metaforu, insan ilişkilerinde belki de en kıymetli dersi veriyor: Yargılarımız perspektifimizin ürünüdür. Ve perspektifimiz her zaman değişebilir. Sabah aslanken akşam ceylan olabiliriz. Bugün yargılayan, yarın yargılanan olabiliriz.

Belki de insan ilişkilerinde en doğru tutum, kendimizi tek bir perspektife hapsetmemektir. Hem aslanın gücünü hem ceylanın kırılganlığını içimizde taşımaktır. Ve karşımızdakini yargılarken, empatinin gücüyle nerede durduğumuzu ve bakış açımızın sınırlarını hatırlamaktır.

İşte o zaman, Dostoyevski’nin sözlerindeki derin anlam, ilişkilerimizde paha biçilmez bir rehber olur: Yargılarken değil, anlamaya çalışırken gerçek insani bağları kurarız.

Dr. Lepera’nın dediği gibi: “Bir partnere bağlandığınızda, onun geçmişine, mücadele tarzına ve iletişim biçimine de bağlanırsınız. Akıllıca seçim yapın. Partner seçimi genel zihinsel sağlığınız üzerinde en büyük etkiye sahip seçimdir.”

Arkadaşlar, evlilik dediğimiz şey, aslında bir restoranda sipariş vermek gibi değil – “Bugün bu güzel görünüyor, deneyelim, beğenmezsem yarın başka şey yerim” diyemiyorsunuz! Daha çok, hayatınızın sonuna kadar her gün aynı yemeği yemek için imza atmaya benziyor. Tabii ki boşanma var, ama kim baştan “Neyse canım, olmazsa boşanırız” diye evlenir ki?

## Yalnızca Kişiyi Değil, Tüm “Paket”i Alıyorsunuz!

Birisiyle evlendiğinizde, sadece o güzel gülüşü, o harika saçları veya mükemmel yemek tariflerini almıyorsunuz. Şunları da “bonus” olarak alıyorsunuz:

– Kayınvalidesinin “O nasıl sofra düzeni kızım?” bakışları
– Her futbol maçında sanki sahada oynuyormuş gibi bağıran bir eş
– “Biz ailemizde hiç öyle yapmayız” cümlesinin bin çeşidi
– Sorunları halının altına süpürme ya da patlamaya hazır bomba gibi biriktirme yöntemleri

Tabii, kimse mükemmel değil. Ben de yastığın ucunu yiyip ters çeviriyorum ki “yeni” tarafı gelsin. Ama bazı özellikler var ki, 40 yıl boyunca her gün gördüğünüzde, saçlarınızı yolmanıza sebep olabilir!

## İlişki Dediğin Biraz da Mizah Kaldırabilmeli!

Hayat zaten yeterince ciddi. Eşiniz zorlu günlerde bile sizi güldürebiliyor mu? Bu altın değerinde bir özelliktir. Ben hep derim, “Birlikte gülebildiğiniz insan, birlikte ağlayabileceğiniz insandır da.”

Mesela, bulaşıkları yıkamayı sürekli unutan bir eşiniz olabilir, ama “Canım, elimdeki deterjan moleküllerinin arasına su moleküllerini yerleştirme işlemi için kuantum fiziği diplomam yok maalesef” diye espri yapabiliyorsa, o bulaşıkları kendiniz yıkamak bile sorun olmaz bazen!

## Partner Seçerken İpuçları (Ya da “Nasıl Hayatımın Hatasını Yapmam” Rehberi)

1. **Ailesiyle İlişkisine Bakın**: Annesine “mor şeytani ejderha” diye hitap eden birinin, size “hayatımın aşkı” demesi biraz şüpheli değil mi? Ailesiyle kurduğu ilişki, sizinle kuracağı ilişkinin prototipidir.

2. **Stres Anlarını Gözlemleyin**: Sevgiliniz trafikte sıkıştığında veya internet gittiğinde nasıl davranıyor? Sakin kalıp “Hmm, bir çözüm bulalım” mı diyor yoksa arabanın direksiyonunu yumruklayıp sokak lambasıyla konuşmaya mı başlıyor?

3. **Para Konusundaki Tavrı**: Hesap geldiğinde ne yapıyor? “Ben öderken sen tuvalete git” diyen mi, “Siz ödüyor musunuz? Ben de kredi kartımı evde unuttum!” diyen mi? Ya da “Eşit paylaşalım, herkes kendi yediğini ödesin, ben salata yedim, sen et yedin” hesabı yapan mı?

4. **Özür Dileme Kapasitesi**: Hata yaptığında “Özür dilerim” diyebiliyor mu? Yoksa “Sen de beni kızdırdın, ben de öyle yaptım, aslında suçlu sensin” savunma hattını mı kuruyor?

## Dikkat, Çarpmasın!

Aşk gerçekten güzel bir şey. Kalp çarpıntısı, kelebeklerin uçuşması… Ama lütfen, sadece kalbinizin çarpmasıyla değil, aklınızın da onay vermesiyle evlenin.

Aşk sarhoşluğuyla karar vermek, gerçekten sarhoşken telefon numaranızı vermek gibidir – ertesi gün pişman olabilirsiniz, ama bu sefer “silindirmeye” çalıştığınız numaranın evlilik cüzdanında yazılı olduğunu görürsünüz!

Ve son olarak, kendinize şu soruyu sorun: “Bu kişiyle birlikte yaşlanmak ister miyim? Saçlarım dökülüp göbeğim çıktığında, o da kırışıklarıyla bana sarılmaya devam etsin ister miyim?”

Çünkü evlilik, sosyal medya fotoğrafları gibi değildir – filtreler bir süre sonra işe yaramaz. Gerçek siz, gerçek o, gerçek hayat… İşte evlilik budur.

Ve unutmayın, doğru kişiyi seçtiğinizde, hayatın tüm zorlukları daha kolay, tüm güzellikleri daha anlamlı hale gelir. Yanlış kişiyle evlenmek ise, her gün aynı komedi filmini izlemek gibidir – ama bu kez gülmediğiniz bir komedi!

Sevgiyle ve biraz da akılla seçin! ❤️😉